Patty van der Kleij, projectleider van de eilandelijke Erfgoedlijn:
'Goeree-Overflakkee is één groot erfgoed'
GOEREE-OVERFLAKKEE – Sinds een jaar of zeven staat het cultuurhistorische erfgoed van Goeree-Overflakkee volop in de schijnwerpers. Vooral als het om erfgoed gaat dat een link heeft met het water, zoals de havenkanalen, de (ring)dijken en de watersnood van 1953. De schijnwerpers zijn te danken aan de provincie Zuid-Holland, die Goeree-Overflakkee aanwees als een van de zeven Erfgoedlijnen. Voor projecten die gericht zijn op het behouden en beleefbaar maken van erfgoed is subsidie beschikbaar. Vanuit de provincie is Patty van der Kleij actief als projectleider van de Erfgoedlijn Goeree-Overflakkee. Een interview met de netwerkmanager, of populair gezegd 'het olievrouwtje'.
Tekst en foto: Kees van Rixoort
Patty van der Kleij is sinds 2001 senior-beleidsmedewerker bij de provincie Zuid-Holland. Haar aandachtsveld is toerisme, een thema waarmee ze in haar jaren bij de Kamer van Koophandel in Rotterdam ook te maken had. Vanuit de Kamer, waar ze tot 2001 werkte, was ze onder meer betrokken bij het opstellen van het Toeristisch-Recreatief Actieprogramma Goeree-Overflakkee (TRAPGO). Ook was ze toen secretaris van de Kring Zuid-Hollandse Eilanden. Goeree-Overflakkee kent ze dus al vele jaren.
Wat is de Erfgoedlijn?
"De Erfgoedlijn is een structuur, een lijn waar erfgoed aan ligt. Dat erfgoed kan een object zijn, een monumentaal pand zoals het fort Prins Frederik, maar ook een onderdeel van het cultuurlandschap, zoals de schurvelingen en de havenkanalen op Goeree-Overflakkee. De havenkanalen zijn uniek voor Nederland, en misschien zelfs voor Europa.
De provincie Zuid-Holland heeft zeven van die Erfgoedlijnen aangewezen. Omdat er geen onbeperkte middelen zijn, moet je immers keuzes maken. Anders wordt het drie keer niks. Om de Erfgoedlijnen te bepalen is indertijd begonnen met een verkenning. De haalbaarheid is onderzocht: wat speelt er, zijn er organisaties op cultuurhistorisch gebied actief, hoe staat de gemeente ertegenover? Met andere woorden: is er voldoende potentie om een Erfgoedlijn te starten?"
De Romeinse grens (Limes) en de Atlantikwall zijn voorbeelden van erfgoedlijnen met een aanwijsbaar en duidelijk verhaal. Maar hoe zit het op Goeree-Overflakkee?
"Het was aanvankelijk niet gemakkelijk om op Goeree-Overflakkee een lijn aan te duiden met voldoende monumentale objecten met een wow-gevoel. Tegelijkertijd is het eiland één groot erfgoed. Maar je moet keuzes maken door de beperkte middelen. Uiteindelijk zijn we uitgekomen bij het verhaal van het water. Het had ook agrarisch of religieus erfgoed kunnen zijn. Maar het is het water geworden – dat verhaal kwam redelijk snel boven water – en daar hebben we de afgelopen jaren goed structuur aan kunnen geven."
Dat laatste gebeurt aan de Erfgoedtafel. Hoe werkt dat?
"De Erfgoedtafel is letterlijk een tafel met mensen die een belang hebben bij de ontwikkeling van de Erfgoedlijn of daar een toegevoegde waarde aan kunnen leveren. Als projectleider heb ik het voordeel dat er op het eiland veel betrokken burgers, organisaties en ondernemers actief zijn. Door die betrokkenheid hebben we samen grote vorderingen kunnen maken, ook door de inzet van de gemeente. De handen worden uit de mouwen gestoken om projecten te realiseren."
En wat is dan de rol van de projectleider, het 'olievrouwtje'?
"Ik organiseer de bijeenkomsten met alles wat daarbij komt kijken. Daarnaast motiveer en stimuleer ik partijen om hun rol te pakken of om samenwerking te zoeken. Deelnemers betrokken houden is ook een taak. Verder probeer ik adviezen, besluiten en de uitvoering te versnellen, te bemiddelen bij conflicten en obstakels voor samenwerking weg te halen. Maar ook: enthousiasmeren, kansen zien en pakken, oplossingen en mogelijkheden aandragen. De projectleider speelt een rol bij het bepalen en herijken van de gezamenlijke richting, de uitvoeringsagenda, het verduidelijken van de structuur, de werkwijze, de rollen en de regels en waarden. Tot slot is de provincie een van de deelnemers aan de Erfgoedtafel en heeft daarmee ook een stem."
Wat is de ambitie voor de Erfgoedlijn Goeree-Overflakkee?
"Op de startbijeenkomst van de Erfgoedlijnen, in De Keukenhof, is het verhaal bepaald en zijn de mogelijke projecten benoemd. Het was een lijstje met rijp en groen door elkaar. Later hebben we dat verfijnd en verder uitgewerkt. Toen kwamen de eerste contouren van de ambitie in zicht: de havenkanalen met omliggende cultuurhistorische landschapselementen als sluizen, duikers, dammen, een weeghuisje, een lichtopstand… De ambitie is de historie terughalen en beleefbaar maken. Het gaat bij de Erfgoedlijn altijd over historie: een jaagpad beleefbaar maken, een dijk leesbaar maken… Er zijn voor zeven havenkanalen blauwdrukken gemaakt: wat was er vroeger en wat willen we terugbrengen, wat is van cultuurhistorische waarde? Andere projecten zijn bijvoorbeeld de watersnoodramp, die niet veel verbeeld is op het eiland, de vuurtoren, fort Prins Frederik en de Menheerse werf.
Een belangrijke ambitie is ook om het verhaal door te geven aan de jeugd. Waar het om gaat is het erfgoed te behouden voor de toekomst. Dat wil de provincie. Maar dat kan de provincie niet alleen. Daar hebben we anderen bij nodig, en die zitten aan de Erfgoedtafel. Samen kijken we wat er nodig is om de historie terug te brengen. In het geval van de havenkanalen spelen de dorpsraden daarbij een belangrijke rol."
Wat is er al bereikt?
"Er is veel enthousiasme en veel energie aan tafel. Men wil echt vooruit, met z'n allen iets neerzetten. We hebben meer samenhang tussen de projecten gebracht. Er is een kwaliteitsslag gemaakt. Maar je moet ook gewoon ergens beginnen. Het pekelpakhuis op de Menheerse werf is gerestaureerd. Dat wordt een toeristisch-recreatief erfgoedknooppunt, ook educatief. Verder is bijvoorbeeld het kunstproject bij de haven van Sommelsdijk gerealiseerd. Met vereende krachten hebben we al ruim vijftig projecten opgepakt.
En er staat nog het nodige op het programma. We gaan nog meer focussen op de havenkanalen, nog meer samenhang creëren – ook door de havenkanalen te verbinden via wandel- en fietsroutes – en samenwerking tussen partijen tot stand brengen. De mensen aan de Erfgoedtafel gaan de samenwerking niet uit de weg. Dat is een groot compliment waard."
Het werken aan de Erfgoedlijn gaat in ieder geval tot 2020 door. Dan zijn er verkiezingen voor Provinciale Staten. Afhankelijk van de uitslag kan er een ander college van Gedeputeerde Staten komen, dat voor een ander beleid kiest. De verwachting is dat er aandacht blijft voor het erfgoed op Goeree-Overflakkee, bijvoorbeeld in samenhang met Brabant en de Hoeksche Waard, waarmee het eiland verdedigingslinies deelt. Een andere optie is dat het agrarisch of religieus erfgoed op Goeree-Overflakkee dan in de schijnwerpers komt te staan.
Wat vindt u eigenlijk van Goeree-Overflakkee?
"Ik kom er al een jaar of vijfentwintig en ik vind het geweldig. Goeree-Overflakkee is heel erg mooi. De mensen zijn kritisch en direct, en dat is Patty ook. De mensen zijn zó behulpzaam. En oprecht."
En wat vindt u van het cultuurhistorisch erfgoed op het eiland?
"Kijk, het is geen Unesco Werelderfgoed. Oudhollandse steden – met alles erop en eraan – heb je niet op Goeree-Overflakkee. Een vestingstadje zou niet misstaan, hoe mooi Middelharnis ook is. En Goedereede: als je bij De Gouden Leeuw op het terras zit, waan je je tweehonderd jaar terug in de tijd. Verder is het eiland weids en open. Het eiland heeft alles. De havenkanalen zijn geweldig mooi en uniek.
De provincie zag ook dat het erfgoed van Goeree-Overflakkee voldoende waarde heeft om het op de kaart te zetten. Mijn ervaring is dat de provincie altijd veel aandacht heeft gehad voor dit gebied, bijvoorbeeld als het om cultuur, toerisme, landbouw en mobiliteit gaat. Het eiland is geen vergeten hoek…"