Volkeraksluizen: al een halve eeuw verkeersplein op het water
GOEREE-OVERFLAKKEE – De cijfers zijn ronduit indrukwekkend. Door de Volkeraksluizen gaat 220 miljard kilo aan goederen. Jaarlijks passeren bijna 15.000 vrachtschepen. Het sluizencomplex nabij Willemstad telt 48 sluisdeuren, drie grote sluizen en kolken voor de beroepsvaart van elk 330 bij 24 meter en een jachtensluis voor de pleziervaart van 135 bij 16 meter. Dit complex is jarig. In 1967 kon de scheepvaart voor het eerst gebruikmaken van deze belangrijke doorgang. Toen gingen de eerste twee binnenvaartsluizen open.
Door Kees van Rixoort
De Volkeraksluizen scheiden het Hollandsch Diep van het Volkerak. Ze zijn tussen 1957 en 1967 gebouwd als onderdeel van de Deltawerken. Rijkswaterstaat bouwde de Volkerakdam om het Haringvliet af te sluiten van de Oosterschelde. Dit om een herhaling van de watersnoodramp van 1953 te voorkomen.
Tegelijkertijd kwam het sluizencomplex tot stand om de drukke scheepvaartroute richting Duitsland niet te blokkeren. Het resultaat is Europa's grootste en drukst bevaren binnenvaarsluizencomplex. Het economisch belang van de Volkeraksluizen is immens. De scheepvaart, ook vanuit Antwerpen, maakt er dag en nacht gebruik van.
Tegen hoogwater
Maar de sluizen hebben nog een belangrijke functie. Ze beschermen grote delen van Zeeland tegen hoogwater. Rijkswaterstaat, dat het complex onderhoudt: "Bij hoogwater zetten we de sluizen open om overtollig water af te voeren naar het Volkerak-Zoommeer, dat door dijken is omringd. Op deze manier voorkomen we overstromingen in het Haringvliet en Hollandsch Diep. We voeren alleen water naar het meer af als ook de Europoortkering gesloten is. De kans dat dit nodig is, is overigens klein, maar neemt wel toe door de gevolgen van klimaatverandering."
Rijkswaterstaat gebruikt de Volkeraksluizen ook om vers water het Volkerak-Zoommeer binnen te laten vanuit het Hollandsch Diep. "Zo verminderen we de groei van algen die slecht zijn voor de waterkwaliteit. Algen maken water troebel, waardoor de diversiteit aan waterplanten en -dieren afneemt. Daarnaast zetten we de sluizen een paar keer per jaar open om zout grondwater af te voeren. Zo voorkomen we verzilting van bijvoorbeeld landbouwgrond."
Het sluizenproces, een verkeersplein op het water dat is vormgegeven als een driepoot, is tien jaar na de opening, in 1977, uitgebreid. De uitbreiding bestond onder andere uit een extra sluis voor de binnenvaart en een aparte sluis voor plezierjachten.
Nu bestaan de Volkeraksluizen vijftig jaar. Dat was voor de stichting Historische Sluizen en Stuwen de aanleiding om de jaarlijkse Nationale Sluizendag daar te houden. Dat was op 26 oktober. Doel van de Nationale Sluizendag is structureel aandacht geven aan historische sluizen en stuwen als onlosmakelijk deel van het cultuurlandschap. Eerder vond deze dag bijvoorbeeld plaats in historische kerken (Gouda, Gorinchem, Vlissingen), forten (Herwijnen) en bij het Woudagemaal (Lemmer). Voor de elfde Nationale Sluizendag waren de jarige Volkeraksluizen uiteraard een uitgelezen locatie.
<kader>
Belangrijkste sluis
Nederland kent honderden sluizen. De oudste is een bij Vlaardingen opgegraven spuisluis uit de Romeinse tijd. De sluis met het grootste verval is de sluis in het Julianakanaal bij Born. Het verval is ruim 11 meter.
Maar de belangrijkste sluis, in economisch opzicht, is het sluizencomplex in de Volkerakdam. Door deze sluis gaat de grootste tonnage aan goederen dat over de Nederlandse binnenwateren wordt vervoerd. Bovendien waren de Volkeraksluizen indertijd, toen de Krammer nog open was, een rechtvaardiging voor de extra miljarden die nodig waren om een open Oosterscheldedam te realiseren. Doordat de sluizen een blokkade vormden tegen het destijds sterk vervuilde Rijnwater, was het water in de Oosterschelde schoon gebleven en dus waard om gered te worden.
Bron: 'Wat er staat' van Dick de Bruin (2001).