Verfrissende duik in de geschiedenis van Oude- en Nieuwe-Tonge
NIEUWE-TONGE – Vorig jaar liet Sociëteit Rethorica het eerste polderkatern in de serie 'Blik op de Agrarische Geschiedenis van Goeree-Overflakkee' verschijnen. Dat ging over de polder Sommelsdijk. Nu staat het tweede polderkatern op het punt van verschijnen. Centraal daarin staan de polders van de heerlijkheid Grijsoord, Oude- en Nieuwe-Tonge dus. Het tweede polderkatern, dat Rethorica op vrijdagavond 20 oktober presenteert in Ons Dorpshuis te Nieuwe-Tonge, gaat in op de geschiedenis van de polders en de landbouw, de afwatering, de producten, de bewoners en de architectuur van de boerderijen. Ook de staking van landarbeiders in 1923 en de cichoreiteelt plus -verwerking komen aan bod in het boekwerkje.
Door Kees van Rixoort
De serie 'Blik op de Agrarische Geschiedenis van Goeree-Overflakkee' krijgt in totaal vijf delen. Het is de bedoeling om jaarlijks een deel uit te geven. Nu is de heerlijkheid Grijsoord aan de beurt. Een goede keus, vindt Gerbrand Hoek, een van de schrijvers van het polderkatern. "Oude- en Nieuwe-Tonge zijn altijd een beetje onderbelicht geweest in de Flakkeese geschiedenis. Het draaide meestal vooral om Middelharnis, Sommelsdijk en Dirksland. De polders in Grijsoord stonden niet zo in de schijnwerpers. Het werd tijd, ook omdat er veel verdwenen is."
Van niets naar iets
Naast Hoek waren ook Eva Lassing, Hans Bruggeman, Jan Both, Jans Hoving en Kees Heestermans betrokken bij de totstandkoming van polderkatern 2. Na veld- en archiefonderzoek kwamen ze tot op een opzet die zich laat kenmerken door 'van niets naar iets': het ontstaan van de polders, de afwatering, de verkaveling, de eigenaren en investeerders, de landbouw, het verbouwen van de gewassen, de boerderijen en de bewoners.
"We proberen te voorkomen dat we hetzelfde opschrijven als in het vorige katern als het gaat om meer algemene ontwikkelingen. Dankzij de landbouwverslagen uit de negentiende en vroege twintigste eeuw in Nieuwe-Tonge – er is veel opgetekend – konden we in dit tweede katern dieper ingaan op de bedrijfsvoering in de landbouw. Als een soort kapstok is dat van toepassing op het hele eiland."
Over de landbouwproductie in verdwenen tijden leerde de lezer veel in het eerste katern, dat inzoomt op de polder van Sommelsdijk. Dat heeft de redactie in deel 2 niet herhaald. Wel is er veel aandacht voor een teelt die nog niet aan bod kwam: het verbouwen en verwerken van cichorei. Dit omdat in het gebied waar het tweede katern over handelt een cichoreifabriekje stond, aan de Duivenwaardsedijk in Nieuwe-Tonge.
Landarbeidersstaking
Een ander punt dat in polderkatern 2 naar voren komt is de sociale situatie op het platteland. Die situatie zal niet veel anders zijn geweest dan elders, maar leidde in Oude-Tonge en omgeving in 1923 wel tot een landarbeidersstaking van niet geringe omvang. Gerbrand Hoek: "Er waren grote sociale tegenstellingen op het platteland en er was pure armoe, vooral bij de losse landarbeiders, die in de winter geen werk hadden, maar wel een gezin met soms wel negen kinderen moesten voeden. Ze moesten hun hand ophouden. Toen boeren de lonen wilden verlagen kwamen veel landarbeiders in staking. De pastoor zei dat staken was toegestaan volgens de regels van de rooms-katholieke kerk."
In het polderkatern is ook aandacht voor de Landarbeiderswet van 1918, die het voor landarbeiders mogelijk maakte een huis en een stukje grond voor zichzelf te realiseren. De bedoeling hiervan was ook om de arbeiders te binden en de lokroep van – in het geval van Goeree-Overflakkee – werken in de Rotterdamse havens te weerstaan. Huisjes die na 1918 op grond van die wet zijn gebouwd, zijn er nog, in Oude- en Nieuwe-Tonge en in Sommelsdijk.
Gesloopt en verdronken
Veel oude boerderijen zijn er niet over in de polders van Oude- en Nieuwe-Tonge. "Er is veel gesloopt en verdronken in 1953." Drie opvallende boerderijen, met een bijzonder verhaal, zijn uitgelicht in het tweede polderkatern: Bouwlust aan de Oudelandsedijk, de Stee van Waare aan de Magdalenadijk en Nooitgedacht aan de Duivenwaardsedijk.
De redactie heeft nooit gepubliceerd fotomateriaal – onder andere uit familiealbums – ontdekt en een plaats gegeven in het boekje. Verder is er ruimte voor bijvoorbeeld een bekendheid als gravin De Chambure, die eigenaar was van boerderij Bouwlust, de familie Gebraad, die behalve boeren ook een predikant voortbracht, en de molenaarsfamilie Van Schelven. Het geheel vormt een verfrissende duik in de geschiedenis van Oude- en Nieuwe-Tonge, die veel bestaande kennis bundelt en nieuw materiaal naar de oppervlakte brengt.
Het tweede polderkatern van Sociëteit Rethorica is vanaf vrijdag 20 oktober te koop voor 10 euro. De presentatie in Ons Dorpshuis, die dag vanaf 19.00 uur (inloop), is gratis toegankelijk. Op het programma staan ook twee lezingen die met de landbouw te maken hebben. David Goekoop, voormalig agrariër en dijkgraaf, spreekt over de omslag van de oude naar de nieuwe landbouw. Daarna is het de beurt aan Sandra de Weert, deskundige op het gebied van biologische gewasbescherming, die het thema 'hoe maak je de agricultuur puur natuur?' zal aansnijden.
Bewaren en overdragen
Welke polders volgend jaar aan de beurt zijn – als polderkatern 3 uitkomt – is nog niet precies bekend. Het zou de polders van Middelharnis en Stad aan 't Haringvliet tot onderwerp kunnen hebben of de polders rond Den Bommel, Ooltgensplaat en Achthuizen. Wat de uitkomst ook zal zijn, het is wederom een bouwsteen in de (agrarische) geschiedschrijving van Goeree-Overflakkee. Gerbrand Hoek over het belang daarvan: "De kennis die er is, bestaat uit brokstukken. Wij hebben de ambities om die samen te brengen en uit te diepen om een totaalbeeld te krijgen dat je niet in andere boeken tegenkomt en om te voorkomen dat kennis verloren gaat. We willen de geschiedenis bewaren en overdragen. Dat is ook waar Sociëteit Rethorica voor staat."
