Eenzaamheid (deel 1)
Van eenzaamheid kun je ziek worden
GOEREE-OVERFLAKKEE – Eenzaamheid is een heel actueel thema, ook op Goeree-Overflakkee. De bestrijding ervan is een van de speerpunten in het coalitieakkoord dat het huidige college hanteert. Want ook de coalitie kent het cijfer dat ongeveer één op de drie mensen zich eenzaam voelt. Ouderen én jongeren. "Veel mensen kunnen zich niet voorstellen dat ook een 20-jarige eenzaam kan zijn. Toch is het zo, jongeren kunnen zichzelf buitengesloten voelen", zegt Anne Verhey, directeur van welzijnsorganisatie Stichting ZIJN. "Maar niet iedereen wordt er ziek van.". Dit is het eerste van een serie artikelen over 'eenzaamheid'.
Tekst en foto: Kees van Rixoort
Eenzaamheid is geen gemakkelijk thema. Veel mensen die zich eenzaam voelen lopen er niet mee te koop. Omdat ze hun probleem niet kenbaar maken, bijvoorbeeld vanwege schaamte, speelt eenzaamheid zich deels af in het verborgene, ook nu het thema meer bespreekbaar is geworden. Toch zijn de cijfers heel duidelijk. Landelijk voelt 39 procent van de 19-plussers zich eenzaam en 8 procent zelfs ernstig of zeer ernstig eenzaam. Ook geldt: hoe ouder hoe eenzamer. Het percentage loopt bij 85-plussers op tot meer dan 50. De cijfers op Goeree-Overflakkee wijken niet af van die in de regio Rijnmond. De laatste gegevens dateren overigens 2012. Volgend jaar komt de GGD met nieuwe cijfers.
Nutteloosheid
Eenzaamheid is niet altijd het gevolg van te weinig contacten. In een huwelijk of als er veel aanloop is kun je je ook eenzaam voelen. Dan gaat over de kwaliteit van de contacten en vindt men dat de relaties onvoldoende betekenis hebben. Welzijnsadviseur Annemarie Hogenbirk: "Dat kan een gevoel van nutteloosheid opleveren. Wat doe ik hier nog? Wat heeft het voor zin?"
Wie een beperking of handicap heeft, heeft een grotere kans om eenzaam te zijn. Dat is ook het geval als er gezondheidsproblemen zijn. Niet-westerse migranten, weduwen en weduwnaars, mensen die zijn gescheiden of een lage opleiding hebben zijn eveneens vaker eenzaam. Laat staan als er sprake is van combinaties, zoals een zieke weduwe met een lage opleiding.
"Eenzaamheid is een negatieve spiraal", vertelt Anne Verhey. "Als je je eenzaam voelt, heb je negatieve gevoelens. Die activeren stresshormonen in je lichaam. Dat kan succesvol zijn, als je je gedrag aanpast. Gebeurt dat niet, dan blijft je lichaam stresshormonen aanmaken. Dat is een vrij onbewust proces, waar je ziek van kunt worden. Dan ben je inderdaad ziek van eenzaamheid."
Betekenisvolle contacten
Stichting ZIJN onderscheidt drie soorten eenzaamheid. Van sociale eenzaamheid is er sprake als het aantal contacten te laag is. Daarnaast is er emotionele eenzaamheid, waarbij het in de eerste plaats gaat over een gebrek aan betekenisvolle contacten en hechte vriendschap. De derde variant van eenzaamheid die de eilandelijke welzijnsorganisatie onderscheidt is de existentiële. In dat geval zijn er problemen met de zingeving en kan men zich nutteloos voelen. "Als je altijd alleen op de bank zit, kun je je afvragen of je er nog toe doet", legt Annemarie Hogenbirk uit.
Voordat je eenzaamheid gaat bestrijden – Stichting ZIJN doet dat op verschillende manieren – moet je een beeld hebben van de oorzaken. Dat is er. Eenzaamheid kan een gevolg zijn van sociale onhandigheid. Naast dit soort individuele eigenschappen, is een onvolledig of instortend sociaal netwerk een mogelijke oorzaak. Dat kan ontstaan door bijvoorbeeld ziekte, werkloosheid of het overlijden van je partner.
Aanhaken
Onhandigheid in het opbouwen van sociale contacten is te verhelpen door de sociale vaardigheden te verbeteren. Een klein netwerk vergroten is een andere manier om eenzaamheid aan te pakken. Naast werken aan zingeving. "Iets doen waar je van opbloeit, waar je 's morgens graag je bed voor uit komt", zeggen Verhey en Hogenbirk. "Dat kan een schildercursus zijn, of een bingo, maar ook zelf vrijwilligerswerk doen. Dus: niet naar de bingo gaan om mee te spelen, maar om koffie te schenken. Dat kan voldoening geven aan iemand die tot voor kort als een ziek vogeltje op de bank zat. Wij zijn altijd op zoek naar iemands haakje. Waar kunnen we bij aanhaken? Dat is bij iedereen anders."
Een andere aanpak van eenzaamheid is het verlagen van de standaard. Het temperen van de verwachtingen, het realistischer kijken naar de mogelijkheden, kun je ook zeggen. "Niet iedereen kan zo goed hardlopen dat hij naar de Olympische Spelen kan. Misschien past een halfuurtje joggen beter… Het verlagen van de standaard klinkt misschien een beetje treurig, maar het kan zeker helpen."
Ontmoeting
Wat doet Stichting ZIJN concreet aan eenzaamheidsbestrijding? Er zijn activiteiten in negen van de veertien kernen op Goeree-Overflakkee: bingo, sjoelen, fietsen, wandelen, gymnastiek, gezamenlijke maaltijden (ook op Tweede Kerstdag), single-middagen, et cetera. Activiteiten die gericht zijn op ontmoeting. Daarnaast heeft de stichting welzijnsadviseurs zoals Annemarie Hogenburg in dienst. Die gaan op bezoek bij mensen die zich eenzaam voelen en zich hebben gemeld of zijn doorverwezen door bijvoorbeeld de huisarts of de thuiszorg. Dat kan leiden tot het bezoek van een vrijwilliger van Stichting ZIJN, om bijvoorbeeld samen een kopje koffie te drinken, een potje schaak te spelen of de markt te bezoeken. Of tot het aanhaken bij een van de recreatieve activiteiten, als vrijwilliger actief te worden of in contact te komen met een andere eenzame. Een netwerkcoach kan een duwtje in de goede richting geven.
Stichting ZIJN heeft een voorstel voor de gemeente in voorbereiding om het aanbod uit te breiden met nieuwe projecten. Daar zit iets bij dat de mobiliteit vergroot (in samenwerking met de ANWB), 50+'ers digitaal met elkaar in contact brengt (in samenwerking met Omroep Max) en jongeren ouderen wegwijs maakt op de smartphone (in samenwerking met Albeda). Ook wil Stichting ZIJN het activiteitenaanbod uitbreiden naar kernen die nog niet worden bediend, zoals Dirksland en Melissant.
Waar het volgens Anne Verhey en Annemarie Hogenbirk in feite allemaal om draait is: "Naar elkaar omzien. Elkaar echt zien."