Biologische manier om aaltjes te 'vermoorden'
DEN BOMMEL – Menigeen dacht dat het ging om een Indonesische rijstakker of bescheiden dijkdoorbraak. Niets is echter minder waar. Het gecontroleerd onder water zetten van een akker aan de Tilsedijk heeft alles te maken met de bestrijding van stengelaaltjes. Vader Leo Jacobs (53) en zoon Levien (27) leggen het aan de keukentafel van de naastgelegen stee uit.
Tekst en foto: Erwin Guijt
"Aaltjes zijn 1 millimeter grote, doorzichtige aardwormpjes. Ze zijn dan ook niet met het blote oog te zien.'' Een (stengel)aaltje kruipt in de stengel van de plant, door de wortel heen en tast zodoende de vrucht aan. Als het vrij vroeg gebeurt, valt de hele vrucht weg. Wanneer de aantasting later plaats vindt, is de ui eigenlijk een soort meelbal geworden. "Eigenlijk heb ik liever dat het in een vroeg stadium ontdekt wordt, dan heb je er niet zo veel last van. Anders is het wanneer je er op transport achter komt.''
Aan komen waaien
Maar hoe komen de aaltjes dan in het land terecht? "Dat kan verschillende oorzaken hebben. Het kan tussen het pootgoed zitten, of kan komen aanwaaien'', wuift Leo met een ruim gebaar. Dat het grote problemen teweeg kan brengen is in ieder geval zeker. "Het kan soms zijn dat de helft van de opbrengt verloren gaat en de andere helft kwalitatief niks waard is. Dan is eigenlijk heel de oogst van dat perceel waardeloos geworden. ''
"Omdat wij zelf een boerenbedrijf hebben, liepen we hier tegen aan. Toen wilden we graag een zwakke kant ombouwen tot iets positiefs. We hebben ons er in verdiept en hier en daar eens wat rondgebeld. Dit idee wordt in Noord-Holland al een jaar of dertig toegepast, daar hebben we het van gekopieerd en doorontwikkeld. Uiteindelijk hebben we dus van de nood een deugd gemaakt.''
Leven komt snel terug
De oplossing voor het aaltjesprobleem houdt in dat een perceel volledig onder water wordt gezet. Het water drukt de zuurstof uit de onderliggende grond. De aaltjes en andere vormen van leven onder de grond hebben zuurstof nodig om te overleven. Zij maken dan dus de laatste restjes zuurstof op. Daarna gaan ze dood. Daarom is het van belang dat het water zo'n drie maanden blijft staan. Een nadeel van deze methode is wel dat al het andere leven onder de akker totaal uitsterft. "Ik zei al tegen iemand van RTV Rijnmond, het is eigenlijk vermoorden op de biologische manier. Maar het leven komt al wel snel weer terug. Daarnaast zijn we ook druk bezig om te kijken hoe we het leven in de akker na de onderwaterzetting weer kunnen stimuleren.''
Er komt ongeveer zo'n 20 tot 25 centimeter water op de akker te staan. De plastic afscheidingswanden zijn 75 centimeter hoog, waarvan de helft in de grond komt. Hiervoor heeft de familie Jacobs inventief hun eigen machine gefabriceerd. "De voorste helft is een gewone geulenmaker, die hebben we gekocht'', vertelt Levien trots. "De functie van het zelfgemaakte achterste gedeelte is dat dat het schot rechtop zet en het tegelijkertijd goed vastzet.
400 kemphanen
In principe kan dit systeem op allerlei verschillende akkers worden toegepast. Wel is het van belang dat de akker redelijk vlak is. "Water staat natuurlijk waterpas, daarom mag het verloop tussen de buitenwand en de hoogste plek niet hoger dan 10 centimeter zijn. Overigens hebben we ook nog een tussenmuur, zodat er twee verschillende bassins zijn ontstaan.'' Door die waterstand zijn er in en rond de akkers veel volgens te zien. "Er zijn zelfs vogelspotters langs geweest om ze te tellen. Hier in de buurt zijn 400 kemphanen gespot!''
Het is van belang dat het onder water zetten wel in de lente of zomer gebeurd. "In de herfst en winter hebben de aaltjes niet zoveel zuurstof nodig. Als ze in een winterslaap zijn, is deze methode dus niet bijster effectief.''
Grond gaat vooruit
Voelt het dan niet raar, om als boer een akker onder water te zetten? Beiden glimlachen. "In tegenstelling tot bijvoorbeeld de inundatie en de ramp is dit water zoet, waardoor de grond niet verpest is voor verdere oogst. Hoewel het misschien inderdaad wat raar klinkt, is het wel effectief en brengt het positieve gevolgen met zich mee. Bovendien kan, mits je er zorgvuldig mee omspringt, de structuur van de grond er zelfs nog op vooruit gaan'', weet Levien. "Je zou zelfs kunnen overwegen om vroege bloembollen te zetten, zodat je het daarna onder water kunt zetten. Dan zijn de aaltjes misschien niet helemaal 100% weg, maar het heeft wel een goed effect. Hoewel we nu nog niet zo ver zijn, is dit geen verre toekomstmuziek, over vijf jaar zie je dit veel meer. Financieel mist een boer één oogst, plus de onkosten van het aanleggen en het onderhouden.''
Er is aandacht voor de bijzondere akker. "Er belde zelfs al iemand uit België, die toevallig een keer langs het perceel was gereden.'' Of er ook al interesse van boeren op het eiland is? "Dat nog niet zozeer. Wij denken dat veel boeren misschien toch een beetje bang zijn voor de investering. Maar dat is niet nodig. Het zetten van de schotten bijvoorbeeld nam vorig jaar maar twee dagen tijd in beslag, en dat was de eerste keer dat we het deden. Nu schat ik in dat we zo'n 1200 meter per dag van de plastic kring kunnen zetten.
Enige goede manier
"Maar,'' benadrukt Leo nog maar eens, ''dit is de enige echt goede manier om aaltjes te bestrijden. Een alternatief is er eigenlijk niet. Vroeger maakte we gebruik van chemische middelen. Maar dat is niet afdoende om de aaltjes te vernietigen. Bovendien wordt dat steeds duurder, en moet dat aan steeds meer eisen voldoen. Deze methode kent eigenlijk maar twee eisen: het land moet redelijk vlak zijn én er moet een grote zoetwatervoorraad, zoals een sloot, in de buurt zijn.
Voorlopig zijn de beide Jacobsen er nog wel mee bezig. "In de toekomst willen we ook gaan kijken of we dit verder kunnen uitbouwen. We willen bijvoorbeeld een machine ontwerpen die de plastic schotten weer uit de grond kan halen, zodat we die twee keer kunnen gebruiken. Dan worden de kosten daarvan toch gehalveerd.'' En als de boeren op ons eiland interesse hebben? "Kom maar op, ze zijn van harte welkom!'', lacht Levien.