Gierzwaluwen raken hun broedplek kwijt door dakrenovaties
GOEREE-OVERFLAKKEE – Tussen eind april en eind juli scheren de gierzwaluwen door de lucht. "Als een Stealth-vliegtuig", zegt Krijn Tanis uit Ouddorp. Het specifieke geluid dat de vogel produceert – en waaraan hij zijn naam te danken heeft – hoort bij de zomer en hoort bij de oude dorpskernen. De gierzwaluw broedt veelal onder oude dakpannen, op het dakbeschot. Omdat veel huiseigenaren hun daken renoveren raken de vogels hun vertrouwde broedplek kwijt. Daarom doet Tanis, voorzitter van de vogelwerkgroep van de Vereniging Natuur- en Landschapsbescherming Goeree-Overflakkee (NLGO) en eilandelijk contactpersoon van Gierzwaluwbescherming Nederland, de oproep om bij dakrenovaties rekening te houden met de gierzwaluw.
Door Kees van Rixoort
De gierzwaluwen komen vanuit het oosten en zuidoosten van Afrika naar het noorden om te broeden. Tijdens de circa honderd dagen dat ze hier zijn komen er per nest één tot drie jonge vogels bij. Het nest is zo groot als een open hand en de gierzwaluwen weten het na de vlucht vanuit Afrika feilloos te vinden. Zijn de oude dakpannen echter in de tussentijd vervangen door nieuwe, die veel dichter tegen elkaar aan liggen, dan hebben de vogels geen toegang meer tot hun nest, dat tijdens de dakrenovatie overigens meestal ook is verwijderd.
Geknerp en gekrijs
Dat maakt dat deze zomergast, nog altijd een vrij algemeen verschijnsel in de dorpen en rond grote boerenschuren, toch iets minder te zien en te horen is. Arie-Jan Prins, die sinds 2011 in de oude kern van Sommelsdijk woont, heeft de teruggang met eigen ogen kunnen aanschouwen. "De gierzwaluw is een fascinerende vogel", zegt hij op zijn binnenplaats, terwijl het onderwerp van gesprek met grote regelmaat voorbij scheert. "Hij laat zich duidelijk horen met dat geknerp en gekrijs. Hij vliegt met hoge snelheid naar zijn nest, steil tegen de muur op, om op het allerlaatste moment de vleugels in te trekken en naar binnen te vliegen. Maar de aantallen zijn in de loop der jaren wel afgenomen. Het is beduidend minder geworden, ik denk wel dertig procent."
Prins heeft zelf ook twee of drie gierzwaluwnesten onder zijn dakpannen. Op zijn dak liggen oude pannen met hier en daar een opening of een breuk. Tanis: "De nesten zitten vaak onder Oudhollandse pannen, op het dakbeschot van oude woningen. Huiseigenaren renoveren massaal hun daken: isolatie, nieuwe dakplaten, nieuwe pannen die veel beter sluiten. Dan is het einde verhaal voor de gierzwaluw. Zonnepanelen doen er ook geen goed aan."
Oplossingen
Arie-Jan Prins vraagt in zijn directe omgeving aandacht voor het lot van de gierzwaluw. Hij vertelt dat zijn verhaal weerklank vindt en dat huiseigenaren met dakrenovatieplannen rekening willen houden met de broedvogel. Er zijn namelijk oplossingen voorhanden. Dat hoorde Prins van Krijn Tanis, met wie hij contact had gezocht om het probleem van de teruglopende gierzwaluwpopulatie aan te kaarten.
Bij Gierzwaluwbescherming Nederland en in de handel zijn speciale dakpannen verkrijgbaar die het voor de vogels mogelijk maken onder het pannendak te komen, daar een nest te bouwen, eieren uit te broeden en hun kroost te voeren en uiteindelijk klaar te stomen voor de vlucht naar Afrika. Die pannen zijn niet goedkoop. Maar er zijn goede alternatieven, zoals een isolatiedakpan waaruit het roostertje is verwijderd om de vogels een opening te bieden. "Daarnaast is het verstandig om bij de daklat de onderkant met purschuim dicht te maken om te voorkomen dat het nest eruit valt. Leg wat droog gras op het purschuim als nestmateriaal."
Een belangrijk advies is voorts om geen oude daken met nesten te renoveren tijdens het broedseizoen. De broedende gierzwaluw, een beschermde vogel, mag niet gestoord worden. Van eind augustus tot eind maart zijn de zomergasten weg, dus dan is het geen probleem om te isoleren, nieuwe pannen te leggen, een dakkapel te realiseren of zonnepanelen te laten installeren. Mits het nest vanaf april weer te vinden is door de vogel die zeer 'locatietrouw' is.
Vogels lokken
Tanis: "Een andere mogelijkheid is om houten nestkasten te gebruiken. Je kunt de vogels lokken door er een speaker en een cd-speler bij te zetten met het geluid van de gierzwaluw. Daar komen ze op af, gierzwaluwen zijn koloniebroeders."
Krijn Tanis geeft graag adviezen aan huiseigenaren die met hun dak aan de gang willen. Hij is te bereiken via e-mail vw@nlgo.nl. Arie-Jan Prins heeft, na zijn peiling in de buurt, inmiddels de gemeente Goeree-Overflakkee benaderd met de vraag of er subsidie mogelijk is voor gierzwaluwdakpannen. Beiden hopen op bewoners die goed om zich heen kijken, constateren dat er een nest onder hun dakpannen zit, daar verantwoord mee omgaan en maatregelen nemen om de nesten bereikbaar en intact te houden. Dan lopen de aantallen gierzwaluwen, die al eeuwen met de mens onder één dak leven, niet verder terug en blijft dat karakteristieke geluid een onderdeel van het dorpsleven.
Mysterieuze vogel
Volgens kenner Krijn Tanis is de gierzwaluw een mysterieuze vogel. "We weten nog lang niet alles over de gierzwaluw. Het is geen zwaluw zoals de boerenzwaluw of de huiszwaluw. De gierzwaluw heet in het Latijn apus apus. Dat betekent voetloze. Hij heeft korte pootjes. Als hij op de grond ligt, komt hij niet meer de lucht in. Hij kan geen aanloop nemen. Je kunt hem dan oppakken en in de lucht gooien. Dan vliegt de gierzwaluw weg."
Enkele feiten:Buiten de broedtijd komt de gierzwaluw zes maanden niet op de grond.Jonge vogels die niet broeden zouden drie jaar in de lucht verblijven. Dat is niet bewezen. Wel is duidelijk dat ze daarna al snerpend op zoek gaan naar een nestlocatie. Soms kraken ze het nest van een ander.Oorspronkelijk broedden gierzwaluwen in rotsspleten. Later volgde co-existentie met de mens onder één dak.Het uitbroeden van een gierzwaluwei duurt 65 dagen. Dat is lang. Voor het vluchtklaar krijgen resteren dan nog 35 dagen.In het nest krijgen de jonge vogels balletjes met wel vijfhonderd insecten, verstevigd door speeksel. Sommige insecten in het balletje leven nog.De vlucht tussen Afrika en Goeree-Overflakkee is 5.000 tot 6.000 kilometer lang.De gierzwaluw is supersnel en heeft een spanwijdte van 30 tot 40 centimeter.