Met de Boomsma's op pad door het 'natte gebied'
GOEREE-OVERFLAKKEE – Wie iets hoort over ondergelopen akkers op Goeree-Overflakkee, denkt natuurlijk direct aan de Ramp van 1953. Minder dan tien jaar daarvoor stond het grootste deel van het eiland echter ook onder water. De Duitsers, die ons land bezetten, hadden het eiland ten oosten van Dirksland, Sommelsdijk en Middelharnis geïnundeerd. Dat had grote gevolgen, niet alleen voor de bewoners van Flakkee… Om ook deze herinnering aan 'het water' levend te houden, zijn onder andere een fiets- en autoroute, een informatiepunt en een lespakket in voorbereiding. Ook is het de bedoeling dat er een stukje nooddijk terugkeert in het landschap.
Door Kees van Rixoort
Het inundatieproject is een initiatief van Stichting WO2GO, die zich bezighoudt met de bestudering en het onder de aandacht brengen van de gebeurtenissen op Goeree-Overflakkee tijdens de Tweede Wereldoorlog. Het project is 'Verdrinkend Land' gedoopt, naar de titel van het boek dat de gebroeders Boomsma vlak na de oorlog lieten verschijnen en dat rijk geïllustreerd is met foto's van ondergelopen dorpen en akkers.
Gevolgen
In februari 1944 staken de Duitsers de dijken door en kwam 12.000 hectare vruchtbare landbouwgrond onder een laag water van 30 tot 60 centimeter te staan. Dit om onder andere het landen van geallieerde vliegtuigen en parachutisten te voorkomen. De inundatie had verstrekkende gevolgen. Het land bracht geen aardappelen, graan, tarwe en andere producten meer voort, wat de voedselvoorziening uiteraard niet ten goede kwam. De schaarste nam toe en leidde uiteindelijk, mede door andere redenen, tot de Hongerwinter, die vooral de stedelijke bevolking trof.
Daarnaast had de inundatie van Flakkee tot gevolg dat veel mensen de benen moesten nemen naar een evacuatieadres. Daar kwam nog bij dat de bekendmaking kort voor het onder water zetten kwam, zodat de evacuatie ook nog holderdebolder plaatsvond. De Flakkeese bevolking waaierde uit over het hele land. De Ramp van 1953 kende veel meer slachtoffers, maar ook door de inundatie, die meer dan een jaar duurde, kwamen eilanders om. Iemand die uit handen van de Duitsers wilde blijven en een kind in Middelharnis, naast geëvacueerden die om het leven kwamen door oorlogsgeweld.
Nooddijk
De Duitsers gaven de eilanders de gelegenheid om een nooddijk te maken om een gedeelte van het eiland droog te houden. De dijk moest in korte tijd (een week) aangelegd zijn, dat wel. De bezetter dacht dat dit toch niet zou lukken, maar door heel hard te werken was de ruim 7 km lange dijk in een week klaar. Hij liep van waar nu de rotonde bij Het Rondeel ligt langs de zuidkant van Middelharnis, haaks op het Marietjespad (dat gedeeltelijk achter de dijk kwam te liggen), richting Sommelsdijk en de 'bospaadjes', langs de Oudelandsedijk en – met een onderbreking – langs de watertoren naar Dirksland, waar de dijk via de Geldersedijk en waar nu de laatste nieuwbouwwijk is doorliep over het huidige schoolplein van De Inktvis en de velden van DVV'09 naar de Maannezee en de Oranjelaan, om vanaf dat punt met de trambaan mee te buigen richting Melissant.
Volgens Stichting WO2GO staat de nooddijk symbool voor de onverzettelijkheid en saamhorigheid van de eilandbewoners in hun strijd tegen het water en de Duitse bezetter. In ieder geval kon Goeree-Overflakkee door deze verhoging in het landschap nog wat landbouwproducten voortbrengen, bleef het trammetje rijden en kwam de stroomvoorziening niet in gevaar. Ook de Oostmoerpolder (onder Stad aan 't Haringvliet) en de polder Oude Plaat (tussen Dirksland en Sommelsdijk) bleven droog. De eerste omdat er geschut stond.
De dijk was niet hoog: op de meeste plaatsen ongeveer anderhalve meter, met hier en daar een doorschieter naar twee meter. Hoog genoeg om het inundatiewater tegen te houden. Middelharnis, Sommelsdijk, Dirksland en Melissant bleven droog, evenals de plaatsen ten westen daarvan, waar de Atlantikwall hét verdedigingsmiddel van de Duitsers was.
Een onderdeel van het project 'Verdrinkend Land' is het realiseren van een stukje nooddijk. Stichting WO2GO heeft hiervoor enkele locaties op het oog. Locaties waar de nooddijk 73 jaar geleden lag. Veel keuze is er overigens niet, want op veel plaatsen op het tracé zijn na de oorlog woningen gebouwd en tuinen aangelegd. Het publiek kan een kunstwerk verwachten met uitleg over het hoe en waarom van de nooddijk.
Fietsen
Een ander onderdeel is een fietsroute, die ook met de auto kan worden gereden, door het 'natte gebied'. Wie de herinnering aan de inundatie op deze manier tot leven laat komen, doet dit aan de hand van de gebroeders Boomsma. Zij vertellen het verhaal aan de hand van de door hen gemaakte foto's. Foto's en verhaal komen tot de fietser of automobilist via een interactieve app of via een boekje.
Op de route komen twee 'beleefpunten'. Het ene is het stukje nooddijk dat terugkeert en het andere is het weeghuisje in Stad aan 't Haringvliet. In dit huisje, dat recent een flinke opknapbeurt heeft ondergaan, is straks onder andere een keur aan uniek fotomateriaal over de inundatie van het dorp te zien, waaronder haarscherpe luchtopnames.
Verder bestaat 'Verdrinkend Land' uit een lespakket voor de groepen 7 en 8 van de basisscholen op Goeree-Overflakkee. Dit pakket heeft de naam 'Plons!' gekregen, met een knipoog naar het al bestaande pakket 'Kaboem!'. Tot slot komt er een website, www.verdrinkendland.nl, en krijgt elk dorp en elke buurtschap in het natte gebied een aandenken ter herinnering aan de inundatie: een emaillen bord met een authentieke uitstraling met daarop een luchtfoto van het onder water staande dorp.
Erfgoedlijn
"Het is goed dat er aandacht komt voor de inundatie", zegt Dennis Notenboom, voorzitter van Stichting WO2GO, die het project samen met Alex van Kampen en Jaap Reedijk vorm geeft. "Want de impact op het eiland én op de mensen in de steden was enorm."
Voor het project 'Verdrinkend Land' is onder meer subsidie beschikbaar vanuit de Erfgoedlijn Goeree-Overflakkee, die inzet op het behouden, verbeteren en beleefbaar maken van het cultuurhistorisch erfgoed op het eiland dat een link heef met het thema 'Leven met water'. Ook uit andere bronnen is geld nodig voor het project.
Als de realisering van 'Verdrinkend Land' volgens planning verloopt, zijn de eerste resultaten zichtbaar in februari 2018. Vierenzeventig jaar nadat de Duitsers het grootste deel van het eiland onder water zette.
