"Muziek is een geweldig communicatiemiddel!"

19 oktober 2019, 13:10 Algemeen 888 keer gelezen

Tekst: Jolanda Driesse
Foto's: SjaloomZorg

Muziek maakt ieders leven mooier! Het zorgt voor onderling contact, gezelligheid, humor en een gevoel van verbinding. De Stellendamse Arja Cranendonk, muziektherapeute en zorgkundige coach bij Sjaloom Zorg, geeft inmiddels ruim tien jaar muziektherapie aan mensen met een (ernstige) lichamelijke en verstandelijke beperking. Wekelijks is ze te vinden bij Elkersweide en in De Stove, twee woon-zorglocaties van Sjaloom Zorg. Daarnaast begeleidt ze, samen met een aantal vrijwilligers, de repetities van het Sjaloom koor.

Vanwege de passie voor haar werk met mensen met een beperking en haar grote liefde voor muziek, verdiepte Arja zich tijdens haar studie aan het opleidingsinstituut Jelburg in Baarn gedurende twee jaar in muziektherapie. Na het (deels) volgen van deze opleiding ging Arja weer aan de slag als woonbegeleider, maar het bleef kriebelen. Toen ze in 2004 bij Sjaloom Zorg aan de slag ging, kreeg ze een aantal jaren later de kans om ook de opgedane muzikale kennis in de praktijk te brengen en startte ze met het geven van muziektherapie. Om te kunnen zien hoe muziektherapie in zijn werk gaat, mag ik aanschuiven bij de locaties Elkersweide en De Stove. Ook woon ik een repetitie bij van het Sjaloom koor. Daarover later meer.

Persoonlijke aandacht

Aan het begin van het muziek-uur zitten de deelnemers al klaar aan de tafels en liggen de muziekinstrumenten gereed. De therapie verloopt volgens een vast stramien en in een rustige en ontspannen setting begroet Arja elke deelnemer persoonlijk. "Ik noem alle deelnemers bij hun naam door middel van een welkomstlied. Zo wil ik een stukje persoonlijke aandacht benadrukken." Arja kan overigens niet beginnen voordat ze een knuffel heeft gekregen van een enthousiaste deelnemer. Na het welkomstlied is het tijd voor nog meer muziek. Er worden psalmen gezongen en een bewoner dient een verzoeknummer in voor nóg een psalm. Daarna volgen allerlei liedjes, soms eentje uit de oude doos en soms valt de keus op een lied omdat Arja precies weet dat dit de favoriet is van één van de deelnemers.

"Dan gaan we nu voor Peter* 'Mijn tante uit Marokko' zingen." En even later: "Zullen we dan voor Rianne* 'In de maneschijn' zingen?" Steeds zoekt Arja naar het zo goed mogelijk betrekken van elke deelnemer. Dat vergt concentratie en aandacht. "Ik zoek voortdurend naar manieren om iedereen er zoveel mogelijk bij te betrekken."

Ontspanning en plezier

Niet iedereen die meedoet aan de muziektherapie kan zich met woorden verstaanbaar maken. Sommige deelnemers zijn doof of kunnen niet praten. Het is dan een uitdaging om toch met elkaar te communiceren. "Juist dan is muziek een geweldig communicatiemiddel!"

Als er geen woorden gebruikt kunnen worden, hoe weet de muziektherapeute dan of er contact is? Het blijkt dat dit vaak in subtiele signalen zit. "Soms zijn het juist de kleine dingen waaruit je kunt opmaken of een bewoner het naar zijn zin heeft. Dan zie ik bijvoorbeeld aan de gezichtsuitdrukking dat iemand plezier beleeft aan de muziek. Wanneer ik een heldere oogopslag of een kleine glimlach tevoorschijn zie komen, weet ik dat, zonder dat iemand het misschien met woorden duidelijk kan maken, het doel van de therapie - ontspanning en plezier maken door middel van muziek - is bereikt."

De inzet van muziekinstrumenten, zoals trommels, klankstaven en de gitaar, vormt een belangrijk onderdeel van de therapie. "Wanneer het bij mensen met een ernstige meervoudige beperking moeilijk is om contact te maken, is zingen en het gebruik van muziekinstrumenten een geweldige manier om toch te kunnen communiceren en contact te krijgen. Vereiste hierbij is wel dat je als therapeut extra gevoelig bent voor de signalen die non-verbaal worden afgegeven."

Zingen geeft direct contact

Met name akoestische muziekinstrumenten vervullen een belangrijke rol tijdens het muziek-uur. "Iemand die slechthorend is, voelt door middel van aanraking de trilling van de gitaar. En als iemand onrust ervaart, kan een regelmatige bonk op de cajon of de trom ontspanning geven. Ook het van dichtbij voelen van de luchtstroom van een mondharmonica geeft een prettige sensatie. Akoestische instrumenten werken hierbij beter dan elektronische, vanwege de meer natuurlijke trillingen die deze voortbrengen." Zingen is een essentieel onderdeel van de therapie. "Zingen is misschien wel een van de allerbelangrijkste vormen van direct contact."

Een belangrijke voorwaarde voor het slagen van de muziektherapie is de sfeer in de groep. "Ik probeer een veilige en gezellige sfeer te scheppen en bekijk daarnaast per persoon wat hem of haar aanspreekt tijdens de therapie. Om die reden gebruik ik afwisselende muziekvormen en om de aandacht te blijven vasthouden, doe ik soms even iets onverwachts. Denk hierbij aan een hoge noot zingen of een muziekinstrument met een heel andere klank erbij pakken. En soms kan een kleine aanraking op de hand of arm helpen om iemand er weer bij te betrekken. Hierbij is het wel altijd belangrijk om alert te zijn op wat iemand wel of niet wil."

Muziek maken is fijn, maar kost ook energie. Het is een kunst om te zoeken naar de balans tussen inspanning en ontspanning. "Het blijft de kunst om de deelnemers zowel verbaal als non-verbaal zoveel mogelijk te betrekken, maar om ook op tijd te kunnen stoppen. Ik probeer de balans tussen inspanning en ontspanning voor onze bewoners zo goed mogelijk te bewaken."

Het Sjaloom koor

Naast de muziektherapie-uren is Arja samen met dirigente Petra, gitariste Ineke en de enthousiaste en trouwe vrijwilligers Corrie en Mardik, betrokken bij het Sjaloom koor. Het koor bestaat uit zo'n 25 leden en op deze herfstige woensdagavond stroomt de zaal van De Mauritshof in Dirksland snel vol. Na het zingen van het Onze Vader is het tijd om de koormappen met het kerstrepertoire erbij te pakken en komen de muziekinstrumenten voor de dag. Vanavond zingt er een gast mee met het koor. Hij denkt erover na of hij misschien lid wil worden. De sfeer is ontspannen, maar er wordt ook hard gewerkt door de koorleden. Na 45 minuten repeteren is er tijd voor koffie en thee met iets lekkers erbij. Tijdens de pauze wordt er gezellig bijgepraat door de koorleden en vrijwilligers, een belangrijk en verbindend moment tijdens de repetitie. '

Na de koffie komen de eerste taxichauffeurs al weer binnen om de bewoners van Sjaloom die wat verder weg wonen weer naar huis te brengen. Dan worden mappen opgestapeld, koffiekopjes naar de keuken gebracht, stoelen rechtgezet en kan de voorbereiding voor de volgende repetitie weer beginnen.

Tenslotte

Een indrukwekkende kennismaking met muziek als middel voor mensen met een beperking. Zowel door therapie als in het fijn meezingen in een koor. Hiermee ontstaat contact tussen mensen op een minder voor de hand liggende manier, met een prachtig resultaat.

Ook vrijwilliger worden bij het Sjaloom koor? Neem contact op met Arja: a.cranendonk@sjaloomzorg.nl.

(*Omwille van de privacy zijn deze namen gefingeerd)